Badanie dna oka – znaczenie, etapy oraz możliwe wykryte nieprawidłowości

Badanie dna oka pozwala ocenić siatkówkę, plamkę żółtą, tarczę nerwu wzrokowego i naczynia krwionośne w tylnej części gałki ocznej. Już w kilku minutach specjalista widzi objawy chorób okulistycznych i ogólnoustrojowych, często zanim pojawią się dolegliwości. Poniżej znajdziesz cel badania, etapy, przebieg oraz przykłady nieprawidłowości, które można wykryć.

Przeczytaj również: Dlaczego warto rozważyć konsultacje psychologiczne online w obliczu depresji?

Na czym polega badanie dna oka i dlaczego ma znaczenie

Badanie dna oka (oftalmoskopia) to ocena tylnego odcinka oka przy użyciu światła i powiększenia. Analizowane są: siatkówka, plamka żółta odpowiedzialna za ostre widzenie, tarcza nerwu wzrokowego oraz sieć drobnych tętnic i żył. Dzięki temu można wnioskować o stanie układu wzrokowego i naczyń krwionośnych w całym organizmie.

Przeczytaj również: Rola regularnych badań w trakcie rekonwalescencji po operacji oponiaka

Znaczenie badania jest dwojakie: po pierwsze, umożliwia wczesne wykrycie chorób oczu (np. jaskry, zwyrodnienia plamki związanej z wiekiem), po drugie, ujawnia objawy chorób ogólnych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca czy miażdżyca. Wczesna informacja przekłada się na szybszą diagnostykę i możliwość zaplanowania odpowiedniego postępowania medycznego.

Kiedy wykonać badanie: wskazania i profilaktyka

Wskazania obejmują zarówno profilaktykę, jak i sytuacje kliniczne. Zaleca się je szczególnie u osób z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, podejrzeniem chorób neurologicznych, przy nagłych zaburzeniach widzenia (mroczki, błyski, „zasłona” w polu widzenia), a także przed i po niektórych zabiegach okulistycznych.

U dorosłych bez dolegliwości badanie kontrolne warto wykonywać co 3 lata, po 40. roku życia co 2 lata, a przy czynnikach ryzyka — częściej, zgodnie z indywidualnymi zaleceniami. U dzieci i młodzieży czas badań zależy od rozwoju wzroku i zgłaszanych objawów.

Metody i etapy badania dna oka

W praktyce stosuje się dwie główne metody: oftalmoskopię bezpośrednią oraz ocenę dna oka w lampie szczelinowej z soczewką pośrednią. Druga metoda daje szerokie pole widzenia i ułatwia dokumentację fotograficzną, co pozwala porównywać zmiany w czasie.

Etapy badania zwykle przebiegają w ustalonej kolejności: podanie kropli rozszerzających źrenice, oświetlenie i obserwacja struktur dna oka w powiększeniu, ewentualne wykonanie zdjęć, a następnie omówienie wyniku. Całość trwa zwykle 5–20 minut i jest bezbolesna.

Jak przygotować się do badania i czego się spodziewać

Najczęściej podaje się krople rozszerzające źrenice. Po ich zastosowaniu ostrość widzenia z bliska może się przejściowo pogorszyć, a światło będzie odczuwalne jako intensywniejsze. Warto rozważyć przyjście z osobą towarzyszącą i unikanie prowadzenia pojazdów do czasu ustąpienia efektu kropli. Przynieś dotychczasową dokumentację okulistyczną oraz listę przyjmowanych leków.

Podczas badania siedzisz naprzeciw lampy szczelinowej lub patrzysz na wskazany punkt. Specjalista ocenia: tarczę nerwu wzrokowego (kształt, barwa, stosunek zagłębienia do tarczy), plamkę (refleks, obecność drusen), naczynia (średnice, skręcenia, przesięki, wybroczyny) oraz obwód siatkówki (pęknięcia, otwory, zmiany zwyrodnieniowe).

Co można wykryć: przykłady nieprawidłowości

Badanie dna oka ujawnia zarówno lokalne choroby siatkówki, jak i objawy ogólnoustrojowe. Poniżej wybrane sytuacje kliniczne i ich typowe cechy w badaniu.

• Jaskra: może występować powiększone zagłębienie tarczy nerwu wzrokowego, ścieńczenie rantu nerwowo-siatkówkowego, krwotoczki przytarczowe.
• Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD): obecność drusen, zaburzenia barwnikowe, w postaci wysiękowej — wysięki twarde i krwotoki podsiatkówkowe.
• Retinopatia cukrzycowa: mikrotętniaki, krwotoczki kropelkowate i płomykowate, wysięki twarde, obrzęk plamki; w postaci proliferacyjnej — neowaskularyzacja.
• Retinopatia nadciśnieniowa: zwężenia tętniczek, krzyżowania tętniczo-żylne, ogniska waty, wysięki i krwotoki; w zaawansowanych stadiach obrzęk tarczy.
• Miażdżyca: zmiany w ścianach naczyń, zwiększony stosunek średnicy tętnic do żył, połysk miedziany/srebrzysty tętniczek.
• Zakrzepy i zatory naczyń siatkówki: nagłe pogorszenie widzenia; w badaniu obraz „burzy śnieżnej” (zakrzep żyły) lub „wiśniowej pestki” w plamce przy zatorze tętnicy.
• Odwarstwienie siatkówki: pofałdowana, uniesiona siatkówka, czasem z otworem; wymaga pilnej diagnostyki.
• Zmiany zapalne i zakaźne: ogniska bielakowate, wysięki podsiatkówkowe, naciek zapalny na naczyniach (waskulitis).
• Choroby hematologiczne (np. białaczka): rozlane krwotoki, ogniska waty, cechy niedokrwienia.
• Choroby demielinizacyjne (np. stwardnienie rozsiane): bladość tarczy po przebytym zapaleniu nerwu wzrokowego.

Dokumentacja fotograficzna i monitorowanie zmian

Wykonanie zdjęć dna oka pozwala na obiektywną dokumentację i porównywanie wyników w czasie. Jest to szczególnie przydatne przy chorobach przewlekłych, gdzie nawet niewielkie różnice w wyglądzie naczyń, plamki czy tarczy nerwu wzrokowego mają znaczenie diagnostyczne. Fotografie wspierają także komunikację między specjalistami, ułatwiając planowanie dalszej diagnostyki.

Więcej o przebiegu i celu badania znajdziesz tutaj: Badanie dna oka.

Praktyczne wskazówki dla pacjenta

Przyjdź na badanie bez soczewek kontaktowych lub przygotuj pojemnik i płyn do ich zdjęcia. Zabierz okulary przeciwsłoneczne — pomogą po rozszerzeniu źrenic. Zarezerwuj czas na bezpieczny powrót do domu bez prowadzenia samochodu po zakropieniu. Jeżeli chorujesz przewlekle (np. cukrzyca, nadciśnienie), przynieś ostatnie wyniki badań i listę leków; ułatwi to interpretację obrazu dna oka.

• Nie zwlekaj z kontrolą przy nagłym pogorszeniu widzenia, błyskach, mętach, zacienieniu pola widzenia lub bólu oka.
• Ustal harmonogram kontroli wspólnie ze specjalistą, zwłaszcza po 40. roku życia lub przy obciążeniach rodzinnych chorobami oczu.

Czas trwania, bezpieczeństwo i ograniczenia badania

Badanie trwa zwykle od 5 do 20 minut i nie powoduje bólu. Krople rozszerzające źrenice mogą na kilka godzin pogorszyć widzenie z bliska i wrażliwość na światło. U niektórych pacjentów z wąskim kątem przesączania rozszerzenie źrenicy wymaga indywidualnej oceny przed podaniem kropli. W razie potrzeby badanie można uzupełnić o dodatkowe testy obrazowe (np. OCT, angiografię), które pogłębiają ocenę strukturalną.

Ograniczenia obejmują m.in. zmętnienia ośrodków optycznych (zaćma, zmętnienia rogówki), które utrudniają wgląd w dno oka, oraz brak pełnej możliwości oceny funkcji widzenia — do tego służą testy uzupełniające, jak perymetria czy pomiar ostrości wzroku.